Centri civilnih inicijativa (CCI) predstavili su sedmi izvještaj ‘Stanje nacije’ koji daje pregled efekata reformi u BiH od donošenja Reformske agende.
Provedba mjera Reformske agende nije ispunjena pa je tako do kraja avgusta 2018. godine, na državnom nivou realizovano 73%, u Federaciji BiH svega 48% dok je bolje stanje u Republici Srpskoj gdje je usvojeno 80% agende.
To znači da je u kumulativno gledano usvojeno svega dvije trećine akcionih planova što nije dobar rezultat. Neki od pozitivnih pokazatelja koje se mogu konstatovati su rast BDP-a, umanjenje duga koji trenutno iznosi 36% BDP-a, pad nezaposlenosti od 6% od donošenja agende, rast pokrivenosti uvoza izvozom za 5%, te nastavak rasta industrijske proiozvodnje. Ostali pokazatelji nisu pozitivni.
U oblasti javnih finansija, stanje u vezi sa javnim dugom je pokazalo da iako dug iznosi 36%, javni dug u RS-u je gotovo dvostruko veći od duga u FBiH, i još uvijek je blizu EU limita od 60% BDP-a, čime se podriva fiskalna održivost entiteta, ali i cijele države.
“Dug prema komercijalnim bankama, kojeg prave entitetske vlade, na kraju 2017. iznosio je dvije milijarde i 225 miliona KM, što je rast zaduženosti od 70 miliona KM od donošenja Reformske agende. Ukupna zaduženost po stanovniku iznosi 3.214 KM, pri čemu je zaduženost per capita u Republici Srpskoj viša za oko 50% u odnosu na drugi entitet”, naveo je Ismar Hota, menadžer projekta.
Prema posljednjem globalnom rangiranju Svjetskog ekonomskog foruma (Indeks konkurentnosti) i Svjetske banke (Lakoća poslovanja), unazad dvije godine nema značajnih promjena u pogledu poslovnog ambijenta u BiH. Zemlja se nalazi na 103. (Svjetski ekonomski forum) odnosno 86. (Svjetska banka) poziciji od 150 rangiranih država svijeta, pri čemu je to najlošija pozicija neke evropske zemlje.
Iako je jedno od glavnih obećanja entitetskih premijera bilo upravo poboljšanje po ovim skalama, jasno je da je protekli mandat imao pogrešan pristup, a sami Akcioni planovi nisu imali dovoljno mjera koje bi ubrzale pokretanje biznisa, ni jačanje prava vlasništva. U prilog tome govore podaci o direktnim stranim ulaganjima: u protekle tri godine fluktuiraju između 537 i 780 miliona KM, što je vrlo skroman rezultat u odnosu na zemlje regije.
Siva ekonomija i dalje predstavlja ogroman problem u BiH i prema najnovijim relevantnim procjenama iznosi oko 25% BDP-a ili 7,5 milijardi KM, pa su, pored drugih društvenih gubitaka, samo poreski gubici zbog sive ekonomije su između 1,1 i 3 milijarde KM.
Od donošenja agende zaustavljen je negativni trend na tržištu rada, a stopa nezaposlenosti je umanjena za 6%. Izraženo u apsolutnim brojevima, od donošenja Agende, registriranih zaposlenih u cijeloj BiH je više za 93.678, a na evidencijama nezaposlenih manje je oko 77.151 ljudi. Međutim ovakav značajan rast zaposlenosti je refleksija promjene metodologije praćenja tržišta rada pa je tako u januaru 2018. zbog metodološke promjene kod agencija za statistiku, broj zaposlenih porastao sa 753.302 na 790.943.
Opterećenja na rad i poslovanje nisu umanjena, uprkos tome što je to bila jedna od glavnih intencija Reformske agende. Za tri godine godine, neto plate su porasle za 3,93%, a penzije su u 2018. godini bilježile rast nakon gotovo decenijske stagnacije. Međutim, blizu dvije prosječne plate ili četiri prosječne penzije potrebne su za jednu potrošačku korpu, što pokazuje potpuno jasnu socijalna slika društva, prenosi agencija NAP.
Penzioni sistem u oba entiteta je trajno destabiliziran i neodrživ bez budžetskih dotacija ili zaduživanja. Tokom posljednjih 5 godina, odnos broja penzionera i broja zaposlenih je gotovo isti u posljednje tri godine.
Procenat zaposlenih u javnoj upravi u FBiH, umanjen je svega za 2,85%, a u RS za 1,05%, što je u oba slučaja beznačajno, jer ne ukazuje na uspjeh vladinih mjera poput moratorijuma na nova zapošljavanja u državnoj službi ili široj javnoj upravi. Više od četvrtine uposlenih su na budžetu, a više od četvrtine svih budžeta troši se na plate. Procenat uposlenih u javnoj upravi najviši je u Evropi, pri čemu je ovaj udio u FBiH 23,66%, a u RS 24,49%.
Vrijednost poreskog duga u BiH iznosi nevjerovatnih 3,96 milijardi KM. Vrijednost duga po osnovu direktnih poreza (PDV, carine, akcize) iznosi 782 miliona KM. Vrijednost duga po osnovu direktnih poreza u Federaciji BiH (porez na plate, doprinosi, takse itd) iznosi dvije milijarde i 429 miliona KM, a u Republici Srpskoj 774 miliona KM. Najveći dužnici po osnovu neizmirenih javnih prihoda su javna preduzeća ili kompanije s državnim (su)vlasništvom, te javne institucije. Poreski dug, primarno javnih preduzeća, ugrožava penzioni i zdravstveni sistem, te proizvodi deficit.
Borbe protiv korupcije gotovo da uopšte nije ni bilo iako je najavljeno da je vladavina prava trebala da bude jedna od bitnijih oblasti iz Reformske agende. Rang BiH u Indeksu percepcije korupcije Transparency International-a, tokom posljednje godine, se dodatno pogoršao za osam pozicija (sa 83. na 91. mjesto), pa je sada BiH ubjedljivo najlošije rangirana država regiona.
Zbog svega navedenog, reformama se mora pristupiti mnogo odgovornije, transparentnije, obuhvatnije, i ciljano na životni standard građana a ne na selektivno ispunjavanje uslova, zaključeno je na predstavljanju CCI izvještaja.
